De Volkskrant | Maandag 6 mei 2024 | Kalliopi Lemos

Kalliopi Lemos | Necklace 2016
Door: Esmee Postma

Een liefkozing is in de regel een klein gebaar. Iets zachts en warms, vaak privé ook. Ook wanneer de uiting van genegenheid de vorm van een object aanneemt, gaat het meestal om iets kleins: denk aan een doosje van de juwelier.

In de Rotterdamse galerie Roof-A ligt momenteel een sieraad dat aan geen van deze kwalificaties voldoet. Het is een ketting met een diameter van bijna tweeëneenhalve meter, die in zijn roestvrijstalen uitvoering niet zacht en zeker niet warm oogt. Bovendien is dit sieraad loodzwaar. De ketting glinstert en schittert, maar schrikt ook af. Dat komt door de ronde halfopen vormen die van binnen voorzien zijn van stalen pennen met vlijmscherpe punten die elkaar nét niet raken, als berenklemmen die elk moment dicht kunnen klappen. Een sieraad als een wapenuitrusting.

De sculptuur is gemaakt door Kalliopi Lemos, in Griekenland geboren maar al decennia woonachtig in Londen. Rotterdammers kennen haar van een sculptuur die in 2021 werd aangekocht voor de beeldenparade aan de Westersingel (in 20 jaar het eerste werk van een vrouwelijke kunstenaar). Daar steekt een meer dan zes meter hoge afgeknipte haarvlecht uit staaldraden als een overwinningszuil fier de lucht in.

Beide werken zijn onderdeel van haar sculpturenreeks Tools of endearment (2016-2023), te vertalen als ‘instrumenten’ of misschien wel ‘wapens van genegenheid’. Want wat te doen, vraagt Lemos, als uitingen van genegenheid ongewenst zijn? Wat als het nodig is je te wapenen tegen kleine, of minder kleine, alledaagse liefkozingen? ‘Deze werken zijn gemaakt als reactie op de manier waarop de samenleving vrouwen behandelt ’, schrijft de kunstenaar in een e-mail.

De titel Tools of endearment is dus sarcastisch: ‘het beschrijft wat vrouwen nodig hebben om zich staande te houden in het dagelijks leven’. Dat is, getuige andere sculpturen in de serie, een beha als een stalen burcht of een stiletto met een mes op de plaats van de hak. Toch zijn deze instrumenten niet alleen strijdlustig. Het is ook een ode aan de creativiteit en vindingrijkheid van vrouwen aldus Lemos : ‘aan hun vermogen om te dealen met complexiteit en tegenspoed’.

Zoals de afgeknipte haren niet neerhangen maar opstandig naar de hemel reiken, zijn de ‘edelstenen’ aan de ketting eveneens een baken van vrouwelijke kracht. Want behalve een berenklem heeft hun vorm veel weg van een ‘vagina dentata’; de eeuwenoude mythische voorstelling van een vagina vol tanden, klaar om ongewenste indringers te verslinden. Die mythe is ingegeven door een misogyne angst en in het verleden door tal van mannelijke kunstenaars verbeeld. Zo portretteerde Picasso zijn echtgenote Olga in de laatste jaren voor hun scheiding meermaals met een gekantelde mond die verdacht veel doet denken aan een vagina dentata.

Ook wie groot genoeg is om deze reuzenketting te dragen heeft het blijkbaar nog nodig zich tot de tanden toe te wapenen. Toch hangt in galerie Roof-A ook een drietal Venusschilderijen van menselijke maat in warmblozend roze tinten. Lemos maakte ze speciaal voor deze presentatie. Want in een ideale wereld zouden vrouwen hun wapens van genegenheid natuurlijk niet nodig hebben. De ketting in Rotterdam biedt alvast hoop: ze is van het slot, alsof hier iemand de ketenen zojuist achteloos heeft afgeworpen.

Wie? Kalliopi Lemos (1951)
Wat? Necklace (2016)
Waar? Galerie ROOF-A, Rotterdam
Elders? De ketting was onlangs te zien in de tentoonstelling Kiss my soul in het Dordrechts Museum, en reist hierna naar een tentoonstelling in Griekenland
Opvallend: langs de Westersingel staat sinds 2021 Lemos’ sculptuur The Plait (2020) uit dezelfde serie