ROOF-A Jong Talent & Experiment | Michelle Piergoelam
Vragen naar verhalen, tasten naar beelden
Er zijn kunstwerken die zich presenteren als uitvindingen, die de toeschouwer toegang geven tot de poëzie van licht, kleur en ruimte, en het hebben van een menselijk lichaam. Andere kunstwerken paraderen als modellen op een catwalk, om bewondering en begeerte op te wekken, die afstraalt op de ontwerper van al dat moois die, als gevierd genie, na afloop het applaus in ontvangst neemt.
Het werk van Michelle Piergoelam is eerder een stem, zacht maar helder, die ons meeneemt naar een plantage in Suriname, tijdens de duistere periode van de slavernij. Het is nacht en verderop, in het bos komen de mannen en vrouwen bij elkaar, wiens ouders en grootouders geboeid zijn aangevoerd op zeilschepen vanuit Afrika. Ze vormen een kring rond een vrouw die verhalen vertelt terwijl de klamme hitte van het bos op de schouders van de luisteraars drukt.
De woorden van de verteller klimmen en duiken om haar heen als een zwerm vogels op de open plek. De luisteraars onthouden later van die verhalen de sterkste en grappigste beelden, en de handen van de verteller, die daar bij horen, hoe haar sierlijke vingers gebaren maken, een code-taal spreken die de belevingswereld van de Afrikaanse dwangarbeiders verborgen houdt voor de meesters van de plantage.
De verhalen gaan over de spin Anansi, die net als de luisteraars afkomstig is uit Afrika, en die een virtuoze practical joker, oplichter en spotter is. In zijn verhalen is hij steevast de underdog maar altijd is hij uiteindelijk de rijke en machtige Tijger, de gouverneur of andere machtigen met zijn streken te slim af, en zet ze voor schut. Uit wat er in de verbeelding en herinnering kan overblijven van zulke bijeenkomsten en verhalen, in de hoofden van mensen die erbij waren, of hun achterkleinkinderen, daarmee werkt Michelle Piergoelam in haar project The Untangled Tales.
Haar werk doet geen aanspraak op documentaire waarheid, het zijn haar uitzonderlijke fotografische vaardigheid en de poëzie van haar verbeelding die erin slagen een Rotterdams bos te laten vertellen over die hoopgevende en grappige fabels, de codes in handgebaren en gevouwen hoofddoeken van de vrouwen, die in de Afro-Surinaamse cultuur een belangrijke rol spelen. Er is nog iets opvallends aan hoe Michelle te werk gaat. Haar aanpak is vragend, en zoekt naar samenwerking. Al liggen de wortels van haar ouders in Suriname, Michelle is nog nooit in Suriname geweest.
Door samen te werken met mensen die de Afro-Surinaamse cultuur verzamelen en levend houden vulde ze haar fotografische oog en haar verbeelding aan met de kennis en finesse van ervaringsdeskundigen. Ze leerde de hoofddoeken vouwen die zeiden ‘wacht op me op de hoek’, of ‘vecht niet met me’, en werkte samen met schrijvers die de Anansi-verhalen kenden. Zo ontstond een boek, naast de serie beelden, die de handgebaren, de hoofddoeken open plekken en silhouetten vangen die verwijzen naar dat collectieve verleden.
Michelle Piergoelam’s werk beperkt zich niet tot de foto’s. De beelden vormen reeksen en verbinden zich met teksten, legendes en de culturele praktijken van bestaande gemeenschappen. Als een gids, met zachte dwang, leidt Michelle onze ogen door die verhalen en de beelden en herinneringen waaruit ze bestaan. Wie kijkt naar Michelle’s project I heard water holds a secret, bekruipt het gevoel dat de foto’s en het gedicht twee dingen tegelijk doen: ze nemen de toeschouwer mee in een dubbelzinnige droomwereld, waar de blik vol verwachting gericht is op de onthulling van dat water-geheim, springend van detail naar detail, van sfeer naar sfeer. Maar ook is er, in gedicht en beelden die geduldige, analytische aandacht, waarmee ze de herinnering aan die dag dat ze bijna verdronk met werkelijk open blik wil onderzoeken. Niet als een therapeut, of een autobiograaf, maar als een fotograferende dichter, met oog voor de lenigheid en listigheid van de herinnering, de meerduidigheid van beelden en de misleidende kracht van symbolen.
Inspiratie vond ze bij de Surinaamse inheemse legende van de prinses Maiwie die het verboden was om bij de rivier te komen en die natuurlijk toch ging. Een riviergeest verleidde haar om zijn ouders te leren kennen en zo werd de prinses een waternimf, of een meermin, of een riviergeest, hoe je het noemen wilt. Voor altijd gescheiden van haar familie. Ze heeft die dag, misschien wel in een voor altijd ondoorgrondelijk en pijnlijk visioen, een ontmoeting gehad met de kracht en het mysterie van water. Ook voor de wetenschap is water nog altijd een stof met raadselachtige eigenschappen. Zeker is dat het de bron is van alle leven op aarde. En tegelijkertijd is water een groot en dodelijk geheim. Met haar project laat ze ons daar heel precies en met grote helderheid een glimp van opvangen.
Tekst: Dirk van Weelden